Może ten artykuł coś Ci przybliży?
NEFROLOGIA I UROLOGIA
Gospodarka wapniowo-fosforanowa w przewlekłej niewydolności nerek
16/03/2018
dr n. wet. Agnieszka Sikorska-Kopyłowicz
dr n. wet. Paweł Jonkisz
Katedra Chorób Wewnętrznych z Kliniką Chorób Koni, Psów i Kotów, Wydział Medycyny Weterynaryjnej UP, Wrocław
Small sikorska kopy%c5%82owicz agn opt
dr n. wet. Agnieszka Sikorska-Kopyłowicz
Fosforany nieorganiczne są ważnym składnikiem kości i błon komórkowych, odgrywają też istotną rolę w wielu procesach metabolicznych w organizmie. Najwięcej fosforanów, bo około 85% ilości ogólnoustrojowej, znajduje się w tkance kostnej. W warunkach fizjologicznych fosforany zawarte w pożywieniu wchłaniają się w jelicie cienkim, a ich nadmiar jest wydalany z moczem.
Wchłanianie jelitowe fosforanów jest zależne od witaminy D, natomiast ich wydalanie z moczem regulowane jest przez parathormon (PTH) wydzielany przez przytarczyce oraz przez tzw. fosfatoniny, głównie przez czynnik wzrostowy fibroblastów (fibroblast growth factor 23 – FGF-23). Jest to białkowy czynnik produkowany przez osteocyty i osteoblasty, odpowiedzialny za regulację homeostazy wapniowo-fosforanowej. Powoduje obniżenie stężenia fosforanów w osoczu poprzez zmniejszenie ich resorpcji zwrotnej oraz wchłaniania jelitowego z udziałem aktywnej postaci witaminy D.
W przewlekłej niewydolności nerek jednym z pierwszych zaburzeń metabolicznych jest retencja fosforanów, nasilająca się wraz ze spadkiem czynności wydalniczej nerek. W przewlekłej niewydolności nerek wzrost stężenia FGF-23 w surowicy wyprzedza wzrost stężenia PTH i fosforanów oraz obniżenie stężenia witaminy D i wapnia, co jest prawdopodobnie mechanizmem kompensacyjnym, pozwalającym na utrzymanie fizjologicznych stężeń fosforanów (1).
Wapń (Ca) odgrywa główną rolę w przemianie materii. Wpływa między innymi na przepuszczalność błon komórkowych, pobudza komórki nerwowe i mięśniowe. Jego przemiana regulowana jest przez parathormon. Około połowy wapnia krwi związane jest z albuminą surowicy i nie ma zdolności dyfuzji, a jego łączenie się z białkiem zależy od pH. Druga część wapnia we krwi występuje w postaci dyfuzyjnej jako wolny jon wapnia Ca2+ oraz w nieznacznej ilości jako rozpuszczalny w wodzie zespół cytrynianowy i kompleksowe połączenia z resztą fosforanową lub wodorowo-węglanową. Stopień jonizacji wapnia zależy od równowagi kwasowo-zasadowej (2, 3).
Zmniejszenie ilości jonów wapnia we krwi prowadzi do przerostu przytarczyc i zwiększonego stężenia parathormonu. W celu uzupełnienia stężenia wapna we krwi jest on wypłukiwany z kości, co doprowadza do zmniejszenia grubości warstwy tkanki kostnej zbitej. Natomiast zwiększone wchłanianie wapnia i fosforu z jelit w sytuacjach niedoboru wynika ze wzmożonej syntezy kalcytriolu.
Z gospodarką wapniowo-fosforanową ściśle związane jest działanie parathormonu. Bodźcem do jego wydzielania jest spadek stężenia kationów wapnia w osoczu, mierzony przez tzw. receptor wykrywający wapń, znajdujący się na błonach komórek głównych przytarczyc. Wydzielanie parathormonu jest zależne od magnezu i hamowane przez witaminę D na poziomie transkrypcji. Okres półtrwania PTH we krwi wynosi jedynie kilka minut ze względu na filtrację w kłębuszkach nerkowych i szybki rozkład w wątrobie. Receptory dla PTH znajdują się na komórkach nabłonkowych kanalików nerkowych oraz na osteoblastach i komórkach okostnowych.
Wszystkie działania PTH mają na celu podwyższenie stężenia wapnia w surowicy, a w nerkach PTH prowadzi do wzrostu resorpcji zwrotnej wapnia w kanalikach i do zahamowania resorpcji zwrotnej fosforanów. Oprócz tego PTH stymuluje aktywację witaminy D w nerkach, a działanie na kości polega na mobilizacji wapnia. Osiągane jest to przez zwiększone przechodzenie wapnia przez nieaktywne powierzchnie kości oraz przez pobudzenie rozkładania kości przez osteoklasty. Hormon ten powoduje wzrost aktywności osteoklastów za pośrednictwem osteoblastów i bezpośrednio zwiększenie liczby osteoklastów (5).
Small gospodarka ryc1 opt
Ryc. 1. W leczeniu PNN istotne jest nawodnienie organizmu zwierzęcia.
W regulacji wapniowo-fosforanowej bierze również udział kalcytonina. Oprócz tego kalcytonina hamuje resorpcję kości, a w nerkach hamuje zwrotne wchłanianie wapnia i fosforanów. Należy podkreślić, że zarówno brak kalcytoniny, jak i nadprodukcja nie prowadzą do istotnych zaburzeń homeostazy wapnia (6).
Zaburzenia czynności nerek, podobnie jak niedobór witaminy D, prowadzą do zmniejszonej produkcji 1,25-(OH)2D kalcytriolu. Efektem jest zmniejszona resorpcja wapnia w jelitach. Hipokalcemia jest z kolei siłą napędową wtórnej nadczynności przytarczyc, dlatego przy przewlekłej niewydolności nerek stwierdza się obniżone lub prawidłowe stężenie wapnia we krwi. Pierwotnym narządem, w którym objawia się wtórna nadczynność przytarczyc, są kości, ponieważ dochodzi do wzmożonego ich rozkładu w celu uwolnienia zmagazynowanego tam wapnia. Następstwem mogą być deformacje i złamania kości.
Objawy kliniczne hiperfosfatemii wynikającej z niedostatecznego wydalania fosforanów przez niewydolne nerki są znikome, natomiast następstwa tego stanu – ujawniające się po miesiącach i latach – są dramatyczne. Dochodzi do obniżania stężenia wapnia poprzez wytrącanie się złogów soli wapniowo-fosforanowych w sercu, mięśniach szkieletowych i naczyniach krwionośnych. Nadmiar fosforanów pobudza ponadto przytarczyce do zwiększonego wydzielania PTH i nasila uwalnianie fosforanów z kości, co dodatkowo zwiększa stężenie fosforanów w surowicy.
Small t1
Tabela I. Potencjalne przyczyny przewlekłej niewydolności nerek (PNN)
Hipofosfatemię stwierdza się w niektórych bardzo rzadkich, uwarunkowanych genetycznie chorobach nerek. W chorobach tych, na skutek uszkodzenia cewek nerkowych, dochodzi do zwiększonego wydalania fosforanów z moczem (7). U pacjentów z zaawansowaną przewlekłą chorobą nerek hipofosfatemia występuje dość rzadko i może być wynikiem bardzo restrykcyjnej diety ubogofosforanowej oraz jednoczesnego stosowania leków wiążących fosforany w przewodzie pokarmowym. Znacznie zmniejszone stężenie fosforanów w surowicy może też świadczyć o niedożywieniu lub upośledzonym wchłanianiu składników odżywczych z przewodu pokarmowego. Zaburzenie to towarzyszy zwykle przewlekłym stanom zapalnym. Hipofosfatemia może być również wynikiem choroby nowotworowej współistniejącej z chorobą nerek.
Przyczyny przewlekłej niewydolności nerek (PNN) są zazwyczaj trudne do określenia. Potencjalne przyczyny przedstawiono w tab. I.
W postępującej chorobie powoli niszczącej nefrony, te z nich, które pozostają nietknięte, ulegają przerostowi wyrównawczemu. Gdy w końcu dochodzi do niewydolności nerek, przerośnięte nefrony nie dają rady w dalszym ciągu utrzymywać właściwej funkcji filtracyjnej. Uszkodzenia w nerkach są zwykle nieodwracalne i często postępujące, dlatego leczenie w tej chorobie rzadko usprawnia czynność narządu.
Small gospodarka ryc2 opt
Ryc. 2. Zmiany w nerkach w przebiegu PNN są zwykle nieodwracalne i często postępujące, dlatego leczenie choroby rzadko usprawnia czynność narządu.
W przebiegu PNN dochodzi do ubytku nefronów i zmniejsza się tempo filtracji kłębuszkowej (GFR). Zmniejszony GFR prowadzi do zwiększenia stężeń w osoczu substancji, które zwykle są eliminowane z organizmu przez wydalanie nerkowe. Wskutek nagromadzenia tych niepotrzebnych substancji pojawia się cała plejada objawów klinicznych, zwanych zespołem mocznicowym. Do jego składowych zalicza się brak równowagi gospodarki wodnej i zaburzenia gospodarki elektrolitowej, zaburzenia neurologiczne, immunosupresję i kwasicę metaboliczną. Zmniejszone wytwarzanie erytropoetyny i kalcytriolu przyczynia się do rozwoju niedokrwistości aplastycznej.
Część zmian patofizjologicznych to skutek działania mechanizmów kompensacyjnych. Na przykład osteodystrofia pojawia się wtórnie do nadczynności przytarczyc, która rozwija się w wyniku próby utrzymania prawidłowego stężenia wapnia i fosforu w plazmie. Podobnie jest z szybkością przesączania kłębuszkowego. Zwiększa się ona w nieuszkodzonych, przerośniętych nefronach, co stanowi próbę utrzymania wystarczającej funkcji nerek. Konsekwencją tej hiperfiltracji może być białkomocz i stwardnienie kłębuszków w tych poszczególnych nefronach, co prowadzi do ich dalszych uszkodzeń.
Ryc. – A. Sikorska-Kopyłowicz
PIŚMIENNICTWO
1. Cobrin A.R., Blois S.L., Kruth S.A., Abrams-Ogg A.C., Dewey C.: Biomarkers in the assessment of acute and chronic kidney diseases in the dog and cat. J Small Anim Pract. 54 (12), 647-655, 2013.
2. O’Neill D.G., Elliott J., Church D.B., McGreevy P.D., Thomson P.C., Brodbelt D.C.: Chronic kidney disease in dogs in UK veterinary practices: prevalence, risk factors, and survival. J Vet Intern Med. 2013 Jul-Aug, 27 (4), 814-21.
3. Geddes R.F., Finch N.C., Syme H.M., Elliott J.: The role of phosphorus in the pathophysiology of chronic kidney disease. J Vet Emerg Crit Care 23 (2), 122-133, 2013.
4. O’Neill D.G., Elliott J., Church D.B., McGreevy P.D., Thomson P.C., Brodbelt D.C.: Chronic kidney disease in dogs in UK veterinary practices: prevalence, risk factors, and survival. J Vet Intern Med. 27 (4), 814-821, 2013.
5. Greco D.S.: Endocrine causes of calcium disorders. Top Companion Anim Med. 27 (4), 150-155, 2012.
6. Bartges J.W.: Chronic kidney disease in dogs and cats. Vet Clin North Am Small Anim Pract. 42 (4), 669-692, 2012.
7. Lomas A.L., Lyon S.D., Sanderson M.W., Grauer G.F.: Acute and chronic effects of tepoxalin on kidney function in dogs with chronic kidney disease and osteoarthritis. Am J Vet Res. 74 (6), 939-944, 2013.
Artykuł ukazał się
Magazyn Weterynaryjny201504
https://magwet.pl/mw/18153,gospodarka-w ... osci-nerek